Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2010

Η σύγχρονη τραγωδία είναι η τραγωδία της μοναξιάς.

        Όλοι αναζητούμε τον "πλησίον", αλλά με τη μικρότερη δυνατή δαπάνη. 'Αλλοτε ο "πλησίον" μπορούσε να χτυπήσει την πόρτα μας την κάθε στιγμή και να βρει και την πόρτα και την καρδιά ανοιχτή. Τώρα θα πρέπει να προειδοποιήσει για τον ερχομό του, να του πούμε ποια ώρα, ποια μέρα και για πόσο διάστημα χρόνου μπορούμε να βρεθούμε μαζί του. Ακόμη και αν ο "πλησίον" είναι το πρόσωπο το δικό μας, του πιο στενού οικογενειακού μας κύκλου.
        Η ανάγκη της ζωής επιβάλλει απάνθρωπες συμπεριφορές. Χτίζουμε σπίτια για πολλούς ανθρώπους, για ολόκληρες πολιτείες. Η μικρή πολιτεία, όπου υπάρχει ακόμη, έχει το δικό της ύφος. Τα σπίτια είναι σπαρμένα εδώ κι εκεί, αλλ' οι άνθρωποι δε βρίσκονται μακριά. Αλληλογνωρίζονται, έχουν τον τρόπο να πουν μια ζεστή "καλημέρα", μια "καληνύχτα".
        Τα μεγάλα σπίτια είναι συνοικισμοί αγνώστων, μικρές ειρκτές συγκεντρωμένες στον ίδιο τόπο, όπου καθένας, εξόν αν είναι παράλυτος, προσπαθεί να παραμείνει ολίγιστο χρόνο, όσος αρκεί για ν' ανασυνταχθεί και να φύγει. Η σύγχρονη οικιστική έχει ήδη επισημάνει τον κίνδυνο, αυτή την απανθρωποποίηση του ανθρώπου, την οριστική του απομάκρυνση από το ανοιχτό ύπαιθρο, που το αναζητεί απελπισμένος, κατά τα σύντομα διαστήματα της απαλλαγής του από το καθημερινό έργο του.
       Είναι αληθινά δραματικό να διαπιστώνει κανείς, πως, όσο σιμότερα στον άλλον άνθρωπο ζει ο καθένας, τόσο και πιο ξένος στον άλλον άνθρωπο γίνεται, τόσο ασφυκτικότερη νιώθει τη μοναξιά του. Η φιλοσοφία που έχει αποδυθεί στην αιματηρή προσπάθεια της αναζήτησης του προσώπου ομολογεί το μέγα πάθος της εποχής.

       Η αλλοτρίωση, δηλαδή η αποξένωση των ψυχών, είναι χαρακτηριστικό του καιρού μας από τα πιο βαρυσήμαντα. Και θα θεωρηθεί το λιγότερο παράδοξο, αν υποστηρίξω ότι και η αέναη χρήση της προπαγάνδας ερημώνει τις ψυχές, γιατί, απλούστατα, τυποποιεί και καταλύει την προσωπική ζωή.
         Η προπαγάνδα είναι πολιτική, κοινωνική, εμπορική. Είναι το σκληρό σφυροκόπημα που επιδιώκει να επιβάλει ένα προϊόν, οποιασδήποτε μορφής. Αυτό το προϊόν μπορεί να είναι μια πίστη, μια κοινωνική οργάνωση, ένα πολιτικό καθεστώς ή ένα είδος της καθημερινής χρήσης. Όλοι οι τρόποι της επικοινωνίας έχουν επιστρατευθεί, για να υπηρετήσουν την προπαγάνδα. Ο άμεσος λόγος, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το τυπωμένο χαρτί, περιοδικό, εφημερίδα, βιβλίο.
        Εμνημόνευσα και την εμπορική προπαγάνδα, δηλαδή τη διαφήμιση. Είναι δύσκολο να συλλάβει κανείς την έκτασή της και την επίδρασή της στη διαμόρφωση του συγχρόνου ανθρώπου. Η εμπορική διαφήμιση, με τα μέσα που έχει τώρα στη διάθεσή της, βρίσκεται την κάθε στιγμή μπροστά στα μάτια μας, σιμά στ' αυτιά μας, μια λέξη, μια φράση.
          Έτσι ο άνθρωπος του καιρού μας έχει αλλάξει το αυτοκίνητό του ή το ψυγείο του ή το ραδιόφωνό του, αλλ' έχει συνάμα μεγαλώσει και την εσωτερική μοναξιά του. Η μέριμνα για τη συνεχή απόκτηση υλικών αγαθών, κεντριζόμενη από την εμπορική διαφήμιση, κατακαλύπτει το χώρο του εσωτερικού βίου. Γενική διαπίστωση: η εξωστρέφεια. Ο σύγχρονος άνθρωπος διαθέτει ελάχιστο χρόνο για να συνομιλήσει με τον εαυτό του, για να κοιτάξει ο ίδιος τον εαυτό του, δηλαδή για να φιλοσοφήσει, καθώς είπε ο Γιάσπερς.

       Ο μόνος τρόπος να νικηθεί η μοναξιά είναι η θεμελίωση μιας συνεχούς αυτοσυνειδησίας και η διαμόρφωση ενός σωστού αισθήματος ευθύνης. Όποιος νιώθει την ευθύνη του αντίκρυ στον εαυτό του και στους άλλους έχει ήδη γεμίσει τη μοναξιά του.

Η σύγχρονη τραγωδία είναι η τραγωδία της μοναξιάς.

(I. M. Παναγιωτόπουλου, Ο σύγχρονος άνθρωπος, Αθήνα 1996: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σσ. 69-73)

Δεν υπάρχουν σχόλια :