Αντώνης Σαμαράκης "Το ποτάμι"

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
1. Η απλή και άμεση διατύπωση, πυκνή και ουσιαστική, που αποφεύγει τον ανθισμένο λόγο και τις «φιλολογικές» επιτηδεύσεις και προτιμά τη λιτή γλώσσα.
2. Η γοργή εναλλαγή εικόνων και καταστάσεων, που δίνεται με μικρές περιόδους, ή με ασύνδετα σχήματα.
3. Οι έντονες εικόνες.
4. Το νευρικό-σπασμωδικό ύφος και ως εκ τούτου ο έντονος ρυθμός εξέλιξης – και αφήγησης – που είναι συχνά λαχανιαστός.
5. Οι επαναλήψεις και οι επαναφορές.
6. Η χρήση εσωτερικής αντίθεσης.
7. Τα επιτυχημένα ευρήματα του συγγραφέα δεν αναφέρονται μόνο στη σύλληψη του μύθου, αλλά και στην εξέλιξή του και στις τροπές της αφήγησης και στις τύχες των προσώπων».
 8. Η μεταφορά των μηνυμάτων του όχι με τρόπο διδακτικό, μα έμμεσα, διακριτικό, και κυρίως συμβολικό.
9. Η γενίκευση των ιδεών του, ώστε να ισχύουν καθολικά.
10. Η απουσία λεπτομέρειας από την αφήγηση.
11. Λείπει ολοκληρωτικά το επίθετο.
12. Αποκαλύπτονται ειρωνικά και σαρκαστικά τραγικές αλήθειες του καιρού μας.
13. Είναι απίθανα κινηματογραφικός. Τα έργα του Σαμαράκη μοιάζουν με σενάρια, έτοιμα να διαλέξει κανείς όποιο θέλει. Θυμίζουμε ότι το «Ποτάμι» έγινε κινηματογραφική ταινία από τον Ν. Κούνδουρο.
        Τα παραπάνω χαρακτηριστικά γνωρίσματα καθιστούν τον Αντώνη Σαμαράκη εκφραστή του Μοντέρνου Διηγήματος.
       O Jacob Paludan στο εξώφυλλο της 27ης έκδοσης της συλλογής Ζητείται Ελπίς από τις εκδ. Ελευθερουδάκη, Αθήνα 1986, γράφει χαρακτηριστικά: «Ο Σαμαράκης είναι ένας συγγραφέας που δεν κάνει φιλολογία και τραβάει κατευθείαν στο μεδούλι».
 ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ
        Το διήγημα «ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ» - διήγημα φανταστικό ή πλαστό με μοντέρνα στοιχεία –είναι το τρίτο από τα δώδεκα διηγήματα της συλλογής ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ. Πρόκειται για την πρώτη λογοτεχνική δημιουργία του Α. Σαμαράκη, που πρωτοεκδόθηκε το 1954, με αλλεπάλληλες έκτοτε εκδόσεις. Το 1986 κυκλοφόρησε η 27η έκδοση από τις εκδόσεις Ελευθερουδάκη. Ο πρώτος που διέκρινε το αφηγηματικό ταλέντο του Αντώνη Σαμαράκη για τη συλλογή Ζητείται Ελπίς ήταν ο Ευάγγελος. Παπανούτσος.
       Γράφει χαρακτηριστικά: «[Τα διηγήματα της συλλογής Ζητείται ελπίς είναι] χωρίς περιττές διακοσμήσεις, αλλά με λίγα και κοφτά λόγια, παραστατικά, δραματικά. Ο κόσμος του, ο ψυχικός του κόσμος, κερδίζει τον αναγνώστη και εγγράφεται βαθιά στη συγκίνησή μας. Είναι ένας κόσμος ταραγμένος από τις δεινές αντινομίες του καιρού μας, βασανισμένος, αμήχανος, αλλά γεμάτος ευγένεια και τρυφερότητα, και διαποτισμένος από κείνη την ήρεμη, την αγιασμένη ανθρωπιά, που και μέσα στην απόγνωσή της αγαπά και σέβεται τον άνθρωπο, αποστρέφεται και μισεί την προστυχιά, την υποκρισία και το ψεύδος».
           Για τη λογοτεχνική αξία και το «περιεχόμενο της ίδιας, επίσης, συλλογής, ο Α. Καραντώνης σημειώνει τα εξής στο βιβλίο του «24 Σύγχρονοι Πεζογράφοι»: «Αν και το περιεχόμενο όλων των διηγημάτων είναι μια σειρά από σύντομες διαδικασίες ατομικών περιπτώσεων, που όλες μαζί κατατείνουν στην απόδειξη πως η ελπίδα εγκατέλειψε τούτο τον σημερινό μας κόσμο, στα διηγήματα αυτά, που τη λιτότητά τους και τη συνοπτικότητά τους δεν την ξεπέρασαν τα κατοπινά, που είναι ευρύτερα, μεστώτερα, οξύτερα και πιο παραλόγως πρωτότυπα, στα διηγήματα αυτά ο Σαμαράκης διατηρεί ακόμα κάποιες επαφές με την ποίηση, με τον συναισθηματισμό και με την απλή και δυνατή ανθρώπινη συγκίνηση.
         Σ’ όλα τα διηγήματα κεντρικός πυρήνας είναι η αναζήτηση κάποιας ελπίδας με διάφορους τρόπους από τους ήρωες, που είναι πρόσωπα τραγικά μες στην ασημαντότητά τους, υποχρεωμένα να υποστούν τους κοινωνικούς καταναγκασμούς. Η δραματική αυτή πραγματικότητα θίγεται μέσα από μια έντονη χρήση της επανάληψης λέξεων και φράσεων, καθώς και από τη συχνότητα της εσωτερικής αντίθεσης. Οι εικόνες που πλάθονται είναι καθημερινές, δοσμένες κάτω από μια δυναμική σύλληψη των χαρακτηριστικών τους. Η επίμονη χρήση πάλι του ρήματος, η έλλειψη του προσδιοριστικού επιθέτου και η μέτρια χρήση της μεταφοράς συντείνουν στη διάπλαση ενός ύφους κυριολεκτικού, άμεσου, απλού, καθημερινού».
           Για να συμπληρώσει ο Edwin Jahiel: «Σε όλα τα έργα του, ο Σαμαράκης έρχεται και καταγγέλλει ποιο είναι το σήμερα και προειδοποιεί τι θα είναι το αύριο. Για τον Σαμαράκη, ο μεταπολεμικός κόσμος είναι «γεμάτος ιδεολογίες, αλλά γυμνός από ιδανικά». Στον μεταπολεμικό κόσμο κυριαρχούν δυο βασικοί φόβοι, «ο φόβος του πολέμου και ο φόβος της πείνας, που έχουν ως τελικό αποτέλεσμα να προδίδουμε την ελευθερία, την ανάγκη για ελευθερία που μας είναι έμφυτη». Τα έργα του Σαμαράκη συγκινούν βαθιά και είναι αποκαλυπτικά γιατί η συγγραφική του τέχνη έχει ως υποδομή την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ακεραιότητα».

 ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
α) Οπτική γωνία αφήγησης: Ο αφηγητής παρατηρεί απ’ έξω τα διαδραματιζόμενα, δηλαδή από εξωτερική οπτική γωνία και τα αφηγείται σε γ’ πρόσωπο. Είναι ο απρόσωπος αφηγητής που ξέρει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, τις μυστικές σκέψεις και τα συναισθήματα των χαρακτήρων του. Έτσι έχουμε την αντικειμενικότερη παράσταση της ιστορίας, αφού την παρακολουθούμε μέσω ενός απρόσωπου αφηγητή.
β) Αφηγηματικός τρόπος:Με δεδομένο το ότι ένας συγγραφέας αρχίζει την αφήγηση – ανάλογα με το σκοπό που επιδιώκει – από το σημείο εκείνο που το θεωρεί σπουδαιότερο, παρατηρούμε ότι, στο υπό πραγμάτευση διήγημα, η αφήγηση δεν ακολουθεί μια εξελικτική πορεία. Εδώ ισχύει ο αφηγηματικός τρόπος του «in medias res», δηλαδή της ρητορικής κατάταξης των γεγονότων (= ο συγγραφέας αρχίζει την αφήγηση από το σημείο εκείνο που το θεωρεί σπουδαιότερο. – Στο διήγημά μας είναι η ‘‘διαταγή’’).
γ) Διεύθυνση της φωνής του αφηγητή: Ο αφηγητής απευθύνεται σε πλήθος από πρόσωπα, σ’ όλο τον κόσμο, σε όλους εμάς που τον διαβάζουμε. Έχει σημασία, τώρα, το ότι ο Σαμαράκης απευθύνει το διήγημα σ’ οποιονδήποτε άνθρωπο, σε όλους μας; Έχει βέβαια, γιατί το πρόβλημα που θίγεται στο διήγημα δεν περιορίζεται χωροχρονικά, αλλά ισχύει διαχρονικά. Τούτο δικαιολογεί και το γιατί απουσιάζουν πληροφοριακές και επεξηγηματικές λεπτομέρειες για πρόσωπα και πράγματα από την αφήγηση . Τα παραπάνω είναι και η αιτία που το διήγημα έχει και την ανάλογη μορφή και το ανάλογο ύφος.
δ) Ο χρόνος στο διήγημα
         Στο διήγημα βλέπουμε τον χρόνο σε τρία επίπεδα:
1) ιστορικός χρόνος: Ένας πόλεμος, που δεν ορίζεται με χρονολογική ακρίβεια. Ορίζεται μόνο η διάρκειά του: δυόμιση χρόνια.
2) σκηνικός χρόνος (και μέρος βέβαια του ιστορικού χρόνου): τρεις βδομάδες στρατοπεδευμένοι στο ποτάμι.
3) μυθικός χρόνος (= χρόνος δράσης του ήρωα): Ένα πρωινό όλο και όλο ! Όχι μόνο σ’ αυτό το διήγημα, αλλά και στα υπόλοιπα διηγήματα της συλλογής ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ, ο χρόνος δράσης του ήρωα είναι συντομότατος, μιας και «το περιεχόμενο όλων των διηγημάτων αυτών είναι μια σειρά από σύντομες διαδικασίες ατομικών περιπτώσεων, που όλες μαζί κατατείνουν στην απόδειξη πως η Ελπίδα εγκατέλειψε τούτο τον σημερινό κόσμο μας».
ε) Αφηγηματικός χρόνος
          Το σύντομον και ευσύνοπτον του μυθικού χρόνου επιδρά και στον αφηγηματικό χρόνο, γι’ αυτό είναι ανάλογος σε έκταση με το μυθικό χρόνο: Μας εντυπωσιάζει η λιτότητα και η συνοπτικότητα του διηγήματος .Κατά τον Edwin Jahiel, «ο Σαμαράκης είναι απίθανα κινηματογραφικός. Άλλος συγγραφέας δεν έχει να επιδείξει μυθιστορήματα και διηγήματα μεγάλης αξίας όπως τα έργα του Σαμαράκη που μοιάζουν σαν σενάρια, έτοιμα να διαλέξει κανείς όποιο θέλει. Ο Σαμαράκης είναι κατ’ εξοχήν ο συγγραφέας εκείνος που με τον ιδανικότερο τρόπο έχει αφομοιώσει και αξιοποιεί την κινηματογραφική τεχνική. Αυτός ο γεννημένος πεζογράφος λέει τις ιστορίες του με οπτικές εντυπώσεις, με αφήγηση που επιδρά στον αναγνώστη σαν κινηματογραφική εικόνα. Και φτάνει στο ύψιστο απόσταγμα τέχνης: το φλας-μπακ μέσα στο φλας-μπακ, σαν ένας που ονειρεύεται ότι βλέπει όνειρο. Στο έργο του υπάρχουν σκηνές αντάξιες του Φελλίνι, αντάξιες του Όρσον Ουέλλες, και αντάξιες του Χίτσκοκ».
 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ, ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΣΥΝΕΚΤΙΜΗΣΗ ΜΟΡΦΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
           Η σύνθεση του διηγήματος στηρίζεται σε δυο άξονες, το γενικό και τον ειδικό. Συνδετικός κρίκος των δυο αξόνων η «διαταγή». Το διήγημα διακρίνεται στις εξής ενότητες:
Α. «Η διαταγή είτανε ξεκάθαρη:… Μα η διαταγή της μεραρχίας…»
 Β. - «Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας!… …Ξύπνησε βαλαντωμένος . δεν είχε ακόμα φέξει». Γ. «Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε… …ύστερα έπεσε με το πρόσωπο στο χώμα».
 Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΓΕΝΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ)
         Η αφήγηση των γεγονότων αρχίζει, όπως είπαμε, «in medias res» με την απαγορευτική διαταγή που τονίζεται εμφαντικά με την επανάληψη της λέξης «διαταγή», που μας εισάγει στη δραματική πραγματικότητα και στο πολεμικό και στρατιωτικό κλίμα της δέσμευσης της ελευθερίας από δυνάμεις και παράγοντες που βρίσκονται έξω από τη βούληση του ανθρώπου. Στη συνέχεια με ένα φλας–μπακ διακόπτει τη σειρά του διηγήματος και μας δίνει τον γενικό άξονα του διηγήματος, με τις απαιτούμενες εξηγήσεις, για να γίνει κατανοητό. Έτσι ο γενικός άξονας παίζει το ρόλο της εισαγωγής στο διήγημα και περιλαμβάνει τη δήλωση του τόπου, του χρόνου, των προσώπων, των περιστάσεων και των αιτιών της δράσης του ήρωα. Και πάλι όμως ο συγγραφέας δεν καθορίζει σαφώς – ιστορικώς θα λέγαμε – ούτε τον τόπο, ούτε τον χρόνο, ούτε την ταυτότητα των αντιπάλων ,ούτε παρακάτω και την ταυτότητα του ήρωα.
         Τι επιδιώκει με αυτή την αοριστία; Τούτο γίνεται, γιατί πρόθεση του συγγραφέα δεν είναι να περιγράψει ένα συγκεκριμένο γεγονός σ’ έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Αντίθετα, πρόθεσή του είναι να γενικεύσει μια κατάσταση, ώστε αυτή ν’ αποκτήσει καθολικότητα και συμβολικότητα. Ό,τι γίνεται αφορά τον άνθρωπο γενικότερα και ιδιαίτερα τον σύγχρονο άνθρωπο που ζει μέσα στο φόβο και στην αγωνία ενός πυρηνικού πολέμου, αλλά και στη συνεχή διάψευση των ελπίδων του για παγκόσμια ύφεση και ειρήνη. Η πρόθεση λοιπόν του συγγραφέα φανερώνεται με αυτό το ύφος της αφήγησής του. Στο κομμάτι, «ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι… τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας», παρατηρείται γοργή εναλλαγή καταστάσεων και εικόνων.
Το φυσικό περιβάλλον
        Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί ως εικόνα και ως σύμβολο και αισθητοποιεί το αντιπολεμικό πνεύμα του Σαμαράκη. Το δάσος και ιδιαίτερα το ποτάμι παίρνουν τη θέση συμβόλων, για να εκφράσουν το παράλογο του πολέμου. Το δάσος από πνεύμονας ζωής και τόπος παραδεισένιος και ειρηνικός γίνεται καταφύγιο εχθρών, δηλαδή τόπος κόλασης και καταστροφής. Το ποτάμι από χώρος-σύμβολο ζωοδότησης και αναζωογόνησης κάθε έμβιου όντος, γίνεται αδιαπέραστο όριο που χωρίζει τους ανθρώπους και απαγορευμένη ζώνη κινδύνου και επικρεμάμενου αόρατου θανάτου.
       Η τραγικότητα λοιπόν και το παράλογο του πολέμου δίνεται με ένα είδος Αριστοτελικής «περιπέτειας», θα λέγαμε, ή, καλύτερα, με την αντιστροφή του ρόλου της φύσης:
 -Ο άνθρωπος δεν ορίζει τον εαυτό του. Τον ορίζουν οι διαταγές. Μεταπίπτει, λοιπόν από Υποκείμενο σε Αντικείμενο.
-Η ανάπαυλα των τριών εβδομάδων δεν είναι πια το ευεργετικό χρονικό διάστημα, όπου χαλαρώνει η ένταση του πολέμου και ο ψυχικός κάματος. Μεταβάλλεται σε πηγή ψυχικού και σωματικού μαρτυρίου.
-Ο φυσικός χώρος (δάσος - ποτάμι), από βιότοπος μεταπίπτει σε χώρο κινδύνου, ανασφάλειας και θανάτου με ανθρώπινη επέμβαση! Φυσικό λοιπόν είναι όλα αυτά να γεννήσουν στον ήρωα , αλλά και σε μας –αφού ο ανώνυμος ήρωας θα μπορούσε να είναι ο καθένας από μας– και τα ανάλογα αρνητικά συναισθήματα για την οδυνηρή κατάσταση του πολέμου, για την ανθρώπινη πραγματικότητα που διαψεύδει πάντα τα όνειρά μας για έναν κόσμο χωρίς σύνορα και πολέμους, χωρίς διαταγές κυρίαρχων προς κυριαρχούμενους.

 Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
        Τεχνικότατο το πέρασμα στην Β’ ενότητα και η σύνδεσή της με την Α’ με τη φράση–βλαστήμια του στρατιώτη που περιλαμβάνει τη λέξη «διαταγή». Τεχνικότατη, επίσης, η σύνδεση Α’ και Γ’ ενότητας με την παρεμβολή του ονείρου στη Β’ ενότητα που βοηθάει στη διαπλοκή του Γενικού (Α’ ενότητα) και του ειδικού (Β’ και Γ’ ενότητες).
Ο ήρωας
      Ο αφηγητής μας, λοιπόν, τώρα, περνάει από τον ιστορικό χρόνο στον μυθικό χρόνο – χρόνο δράσης του ήρωα – με την παρουσίασή του: Ένα πρόσωπο ανώνυμο, τραγικό μες την ασήμαντότητά του, που θα μπορούσε να είναι ο καθένας μας. Δε μας δίνεται η ψυχολογική του πορεία, αλλά η κατάληξή της που είναι η απόφαση ανυπακοής του στη διαταγή. Η βλάσφημη κραυγή του δεν είναι τίποτε άλλο από ένα δριμύ «κατηγορώ» εναντίον αυτών που δεν τον αφήνουν να ζήσει μια ζωή, όπως ο ίδιος επιθυμεί, που του επιβάλλουν μια δράση αντίθετη στα συναισθήματά του, τα πιστεύω του και στην ιδεολογία του. Είναι συνάμα και μια φράση μέσα από την οποία ο Σαμαράκης σαρκάζει και οικτίρει τις αλλοτριωμένες και εφησυχασμένες συνειδήσεις μας. Είναι όμως και μια φράση με την οποία μπαίνουμε σε μια διαδικασία συναισθηματικής αντίδρασης και αναζήτησης κάποιας ελπίδας. Ο Σαμαράκης ξέρει καλά πως μόνο μέσα σ’αυτές τις αγωνίες και ανησυχίες υπάρχει ελπίδα.
Το όνειρο
         Το όνειρο, που δίνεται με μια λυρική εικόνα, είναι ένα σπουδαίο αισθητικό εύρημα του Σαμαράκη, για να εκφράσει την τραγικότητα του πολέμου: Τον εφιάλτη του πολέμου δεν τον ζούμε παροδικά μόνο στα όνειρά μας. Τον ζούμε καθημερινά στην πραγματικότητα. Είναι τραγικό να ξυπνάς και να συνειδητοποιείς ότι ο εφιάλτης της νύχτας ήταν προφητεία και προμάντεμα των εφιαλτικών γεγονότων της ημέρας. Γι’ αυτό και ο ήρωάς μας μεταπίπτει σε τραγικό πρόσωπο, αφού ακολουθεί συνειδητά το δρόμο του εφιάλτη του. «Εν κατακλείδι», το αισθητικό αυτό εύρημα (= το όνειρο) και η προβολή του με μια λυρική εικόνα δείχνει πως «ο Σαμαράκης διατηρεί κάποιες επαφές με την ποίηση, με το συναισθηματισμό και με την απλή και δυνατή ανθρώπινη συγκίνηση» (Αυτό αφορά και όλη τη συλλογή ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ).
Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
         Η Γ΄ ενότητα είναι δείγμα αφηγηματικής λιτότητας και συνοπτικότητας, χαρακτηριστικό της αφήγησης του Σαμαράκη που συναντάμε σ’ ολόκληρη τη συλλογή ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ. Η όλη πλοκή του διηγήματος περιορίζεται σε μια ενότητα και μηδενίζεται έτσι ο αφηγηματικός χρόνος. Έχουμε μια σύντομη διαδικασία ατομικής περίπτωσης, που κλείνει όμως μέσα της μια θαυμαστή καθολικότητα, αφού το ατομικό πεπρωμένο του ήρωα μεταμορφώνεται, με την ανωνυμία του, σε σύμβολο που συμπεριλαμβάνει και το πεπρωμένο του καθένα μέσα.
        Με τα μορφικά στοιχεία, όχι μόνο αισθητοποιείται η δράση του ήρωα, αλλά και γενικεύονται τα αισθήματα και οι ιδέες του συγγραφέα και παίρνουν καθολική διάσταση, γίνονται δηλαδή και δικά μας. Αισθητοποιούνται κυρίως με δυο εικόνες, καλύτερα θα λέγαμε με δυο κινηματογραφικές σκηνές, που διακρίνονται για τον ήχο τους και την κινητικότητά τους. Οι δύο εικόνες είναι συμβολικές και κυρίως η δεύτερη: Εδώ έχουμε την υπαρξιακή ταύτιση του ήρωα με τον αντίπαλο εχθρό. Ο ανώνυμος στρατιώτης έχει ταυτιστεί με τον άλλο – εχθρικό – στρατιώτη, τόσο, ώστε να τον θεωρεί όχι απλά συνάνθρωπο, αλλά ως ένα μέρος του εαυτού του.
        Έτσι προβάλλεται ο συνειδητοποιημένος άνθρωπος που έχει απεκδυθεί ό,τι τον μετατρέπει σε εχθρό του ανθρώπινου γένους, συμφέροντα, στολές, σωβινισμούς, σύνορα, και ενδύεται «εν τη γυμνότητά του» ό,τι χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο ως άνθρωπο: την αδελφοσύνη, τον αλληλοσεβασμό, τη καλοσύνη, στοιχεία που αποτελούν τα βασικότερα αιτήματα της εποχής μας. Για τούτο δεν είναι δυνατόν να τραβήξει τη σκανδάλη. «Το ποτάμι έχει λειτουργήσει λυτρωτικά στον ανώνυμο στρατιώτη και τον έχει κάνει άνθρωπο, ο οποίος βλέπει στον άλλον τα ίδια προβλήματα και τους ίδιους πόθους και οραματισμούς». Αυτό γίνεται σαφές μέσω της εύγλωττης παρομοίωσης: «Σα να πέρασε ένα χέρι μ’ ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα ’σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια».
       Η υπόθεση εξελίσσεται με έντονο ρυθμό, που υποβοηθά η γοργή εναλλαγή εικόνων και καταστάσεων, με τις μικρές περιόδους, ή με ασύνδετα σχήματα. Χαρακτηριστική είναι η ευρηματική ικανότητα του συγγραφέα που κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. «Αυτά τα επιτυχημένα ευρήματα δεν αναφέρονται μόνο στη σύλληψη του μύθου, αλλά και στην εξέλιξή του και στις τροπές της αφήγησης και στις τύχες των προσώπων». Έτσι, ο αναγνώστης δεν γνωρίζει, ούτε μπορεί να προβλέψει ποτέ τι θα συμβεί παρακάτω, ποιο θα είναι το τέλος της ιστορίας.
         Κατά τον Β. Βαρίκα, «όλοι ανεξαιρέτως οι ήρωες του κ. Σαμαράκη, παύουν να αποτελούν ατομικές περιπτώσεις για να μεταβληθούν σε συμβολικές φιγούρες, που προσωποποιούν το δράμα και τη σύγχυση μιας εποχής». Έτσι, στο διήγημά μας, ο ανώνυμος στρατιώτης δεν είναι απλά και μόνο η ατομική περίπτωση της αναζήτησης της ελπίδας, που κυριαρχεί πάνω του και τον οδηγεί στην πράξη του και τελικά στη διάψευση των ονείρων του.
        Συμβολίζει όλους τους ανθρώπους που έχουν αποκτήσει συνείδηση «ότι τρίτες ανεξέλεγκτες δυνάμεις, μπροστά στις οποίες στεκόμαστε άοπλοι κι ανυπεράσπιστοι, καταδικασμένοι να υποστούμε τη μοίρα που μας επιφυλάσσουν [και συνάμα] η δεσποτεία του τρόμου, οδηγούν στην ανατροπή της πνευματικής και ψυχικής ισορροπίας του σύγχρονου ανθρώπου». Επίσης «συμβολίζει όλους τους ανθρώπους που έχουν τους ίδιους οραματισμούς και κινούνται από τις ίδιες ελπίδες με τον ανώνυμο στρατιώτη. Παρόλη την ανησυχία και το φόβο που τον χαρακτηρίζει, ο ήρωας του διηγήματος τολμάει να δράσει ενάντια στη συνθηκολόγηση και τον πειθαναγκασμό και δεν καταπνίγει την ελευθερία του, ούτε δέχεται να του την καθορίσουν άλλοι παράγοντες».
         Ο συγγραφέας μεταφέρει τις ιδέες και τα μηνύματά του στον αναγνώστη όχι με τρόπο διδακτικό, αλλά συμβολικά, έμμεσα και διακριτικά, αλλά και συνάμα ειρωνικά και σαρκαστικά. Έτσι, μέσα από την αφηγηματική προοπτική του Σαμαράκη προβάλλεται ο ιδεολογικός του κόσμος και το αντιπολεμικό του πνεύμα με σαφήνεια και πληρότητα. Ο ανώνυμος στρατιώτης δεν είναι ο ήρωας του πολέμου, αλλά ο δολοφονημένος αντιήρωας ενός παράλογου ειρηνικού «διαλείμματος» . Είναι ο τραγικός άνθρωπος που τολμάει συνειδητά να καταγγείλει με το θάνατό του όχι μόνο την αλλοτρίωση τού πολέμου, αλλά και την αλλοτρίωση τής ζωής μας, όπου τα πάντα στρέφονται εναντίον μας! Ο φόβος λοιπόν του σύγχρονου ανθρώπου για τον πόλεμο, το αίτημα της ειρήνης και της συναδέλφωσης είναι οι βασικές ιδέες που πηγάζουν από το διήγημα αυτό του Σαμαράκη. Μέσα στη σύγχυση που ζει ο σύγχρονος άνθρωπος, η ελπίδα για αδελφοσύνη είναι το μόνο στήριγμά του.

 ΣΥΓΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ – ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ
        Ο Αντώνης Σαμαράκης, με τη μετάβαση από το ατομικό στο καθολικό, με τη λιτή γλώσσα και τον συμβολικό του λόγο, με την τεχνική του κινηματογράφου, με την ευρηματικότητά του και με τις εικόνες του, κατάφερε να απομυθοποιήσει τον πόλεμο, να εκφράσει τον βαθύ ανθρωπισμό του και να προβάλλει ένα πανανθρώπινο αίτημα για ειρήνη και συναδέλφωση. Αν και το τέλος του ήρωα κατατείνει στην απόδειξη πως η ελπίδα εγκατέλειψε τούτον τον κόσμο, ο Σαμαράκης δεν παύει να είναι ο συγγραφέας της ανθρώπινης ελπίδας, αφού σ’ όλα τα διηγήματα της συλλογής ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ κεντρικός πυρήνας είναι η αναζήτηση κάποιας ελπίδας με διάφορους τρόπους από τους ήρωες, που αποτελούν πρόσωπα τραγικά μες στην ασημαντότητά τους.
       Συνάμα βλέπουμε ότι ο συγγραφέας δεν προτείνει λύσεις. «Αφηγείται ιστορίες, παραμένοντας στο περιγραφικό τους μέρος . Όμως οι παρατηρήσεις και οι διαπιστώσεις του, η καταγγελία των εφησυχασμένων συνειδήσεων και του παράλογου κόσμου μας αρκούν να καταξιώσουν τον συγγραφέα και το έργο του». Έχει λοιπόν δίκαιο ο Απόστολος Σαχίνης, όταν λέει πως «ο Αντώνης Σαμαράκης έχει αναλάβει την υπεράσπιση της ανθρωπιάς, του ανθρωπισμού, των δικαιωμάτων του ανθρώπου για ελευθερία, για ειρήνη, για κοινωνική δικαιοσύνη. Μας αποκαλύπτει έμμεσα, πλάγια, ειρωνικά, σαρκαστικά, τραγικές αλήθειες του καιρού μας και αφήνει κραυγές διαμαρτυρίας για τον παραλογισμό της σύγχρονης εποχής και για το δράμα του ανθρώπου μέσα σ’ αυτήν». Για τους παραπάνω λόγους, όχι μόνο η πρώτη συλλογή διηγημάτων του Αντώνη Σαμαράκη, Ζητείται Ελπίς, αλλά και όλα του τα έργα «διαβάστηκαν κι αγαπήθηκαν πολύ από τους «ανήσυχους» ανθρώπους του καιρού μας, που, έχοντας συνείδηση του αδιέξοδου που έχει οδηγηθεί η ζωή μας, εναγώνια ζητούν κάποια ελπίδα φυγής και σωτηρίας».
 pek-patras.ach.sch.gr