Παρασκευή 20 Μαΐου 2011

Μας νοιάζει περισσότερο τι φαίνεται ότι κάνουμε!

        Ζούμε σε μια εποχή όπου η εικόνα και η πληροφορία διαδίδεται εύκολα και γρήγορα. Η επικαιρότητα κρατάει λίγο, μέχρι το επόμενο γεγονός να πάρει τη θέση του στις οθόνες της τηλεόρασης στις σελίδες των εφημερίδων και στις εικόνες του διαδικτύου. Στον κόσμο αυτόν της λάμψης και της στιγμής πρέπει να τραβήξεις την προσοχή.
        Μέσα από μεγάλο ανταγωνισμό ερεθισμάτων πρέπει να «επικοινωνήσεις» αυτό που κάνεις. Κάθε δραστηριότητα παράγει ένα αποτέλεσμα το οποίο πρέπει να γνωστοποιηθεί με αποτελεσματικό τρόπο, δηλαδή να «επικοινωνηθεί».  Αυτό στις μέρες μας είναι πλέον αναπόφευκτο και δεν το βρίσκω κακό. Γίνεται όμως προβληματικό όταν τελικά αφιερώνεις περισσότερη προσπάθεια στο να επικοινωνήσεις αυτό το κάτι από το να το δημιουργήσεις.
          Σήμερα είναι γεγονός ότι για την επιτυχία ενός εγχειρήματος χρειάζεται ένα μίγμα δημιουργίας και επικοινωνίας. Αυτό ισχύει πλέον σχεδόν για όλες τις δραστηριότητες: επιχειρηματίες, πολιτικοί, καλλιτέχνες, αλλά ακόμα και γιατροί, μηχανικοί, αθλητές, επιστήμονες κλπ. Το μίγμα αυτό έχει διαφορετικές αναλογίες από τα δύο συστατικά και πρέπει κάποιος να αφιερώσει χρόνο και πόρους και στα δύο. Για παράδειγμα η δουλειά ενός ερευνητή μπορεί να μοιράζεται στο 90% δημιουργία και 10% επικοινωνία. Αντίθετα, η δουλειά ενός καλλιτέχνη μπορεί να είναι 70% επικοινωνία και 30% δημιουργία.                                                  

          Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια νομίζω ότι διαταράχτηκε αυτή ισορροπία. Δώσαμε πολύ περισσότερη έμφαση απ’ ό,τι έπρεπε στην επικοινωνία σε σχέση με τη δημιουργία.  Καταναλώσαμε πόρους, προσπαθώντας να φανούμε και όχι να γίνουμε αποτελεσματικοί. Κι αυτό νομίζω ότι ισχύει για όλους σχεδόν τους κλάδους.
        Από τον ξενοδόχο που αντί να βελτιώσει τις υπηρεσίες του κοίταζε πώς θα γίνει «της μόδας» μέσω γνωριμιών σε περιοδικά κι εκπομπές, τον πολιτικό που τον ενδιέφερε περισσότερο πώς θα φανεί στα τηλεπαράθυρα, παρά στο να δημιουργήσει κάτι ή να λύσει ένα χρόνιο πρόβλημα, τον καθηγητή που τον απασχολούσαν περισσότερο οι δημόσιες σχέσεις παρά οι φοιτητές του στο αμφιθέατρο. Σιγά-σιγά αρχίσαμε να θεωρούμε τις διάφορες προσωπικότητες άξιες και ικανές, μόνο και μόνο επειδή τις βλέπαμε στην τηλεόραση κι όχι επειδή πράγματι δημιουργούσαν.
        Η δημιουργία θέλει δουλειά ενώ η επικοινωνία χρειάζεται απλώς «να έχεις τον αέρα». Ο ντροπαλός δουλευταράς στην εποχή μας δυστυχώς δεν θα καταξιωθεί στη συνείδηση του κόσμου. Αντίθετα, ένας αεράτος φυγόπονος μπορεί και να πετύχει.Πρόκειται για κακά παραδείγματα για τις επόμενες  γενιές στο μυαλό των οποίων ήδη φαίνεται ότι η εικόνα κερδίζει την ουσία.
        Η κρίση αυτή ίσως είναι μια ευκαιρία να μας φέρει λίγο στα ίσα μας. Χρειάζεται ένας επαναπροσδιορισμός του τι πράγματι κάνουμε έναντι του τι θέλουμε να φαίνεται ότι κάνουμε. Όταν αρχίζουμε να μετατοπίζουμε ο καθένας από μας το κέντρο βάρος της δραστηριότητάς μας από την επικοινωνία στη δημιουργία κάτι καλύτερο θα προκύψει. Και το καλό παράδειγμα σε αυτό πρέπει να το δώσουν οι κεφαλές. Το φαίνομαι άρα υπάρχω, να γίνει " φτιάχνω άρα υπάρχω" .

Γιώργος Μαυρωτάς, www.protagon.gr

Πέμπτη 5 Μαΐου 2011

Ο στερνός θρίαμβος του Οσάμα!

       Το πρόβλημα με τους φονταμενταλιστές είναι ότι είναι δύσκολο να μπούμε στην θέση τους, να σκεφτούμε όπως εκείνοι. Γι' αυτό καταφέρνουν να μας πλήττουν με τρόπο ανεπαίσθητο, πανούργο, αποτελεσματικό.
        Ένας φυσιολογικός άνθρωπος, ακούγοντας τα νέα ότι ο Μπιν Λάντεν πυροβολήθηκε σαν το σκυλί στην έπαυλη που κρυβόταν, θα σκεφτόταν ότι μια τέτοια κατάληξη αποτελεί ήττα, συντριβή, οικτρό τέλος. Όμως, στο νου του φονταμενταλιστή κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ιδίως όταν πρόκειται για άνθρωπο που αποδεδειγμένα πάντοτε πάσχιζε να αποδομήσει τα ηθικά ερείσματα του αντιπάλου του.
      Υπό αυτή την έννοια, η εν ψυχρώ εκτέλεση του Μπιν Λάντεν, καθώς και η ρήψη του κουφαριού του στην θάλασσα, αποτελούν την τελευταία πράξη στην προσπάθεια του αρχι-τρομοκράτη να υπαγορεύσει την ηθική ατζέντα στην Δύση που τόσο μίσησε - να επιβάλει την δική του 'ηθική' στους νόμους που διέπουν τον πόλεμο που εκείνος ξεκίνησε από την Κένυα εναντίον των τέως αφεντικών και συμμάχων του.
     Για να το πω απλά: Επέβαλε στην Δύση την αποδοχή της λογικής του εργαλειακού ορθολογισμού (της ιδέας ότι ο ορθολογισμός δεν είναι παρά ένα εργαλείο στην υπηρεσία ενός σκοπού) ως κυρίαρχη ηθική φιλοσοφία. Για αιώνες η Δύση πάλεψε με τον εαυτό της να απορρίψει την εύκολη, και συνάμα επικίνδυνη, λογική ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Με τις δολοφονικές του επιθέσεις, κυρίως στους δίδυμους πύργους, ο Μπιν Λάντεν εξώθησε την Συντηρητική Δύση να αποδεχθεί ότι ο σκοπός, όταν ο εχθρός είναι τόσο πανούργος, έχει την πρωτοκαθεδρία.

      Κάποιοι φιλελεύθεροι στην Δύση αντιστάθηκαν σε αυτή την λογική. Ένας εξ αυτών ήταν ένας νέος, λαμπρός προοδευτικός καθηγητής νομικής ονόματι Μπάρακ Ομπάμα. Με τον τρόπο που σκοτώθηκε προχθές ο Μπιν Λάντεν, υπό τις εντολές και το βλέμμα του ίδιου Ομπάμα (σε κάποιο δωμάτιο επιχειρήσεων στον Λευκό Οίκο), ο Οσάμα επέβαλε και στον Ομπάμα (σε αυτόν τον φιλελεύθερο Πρόεδρο των ΗΠΑ (που αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη Δυτική παράδοση) την άνευ όρων παράδοση στον εργαλειακό ορθολογισμό των φονταμενταλιστών.
       Αν έχετε αμφιβολία, θυμηθείτε τι είπε ο Dick Cheney,όταν έμαθε για την εκτέλεση του Μπιν Λάντεν: Ότι πρόκειται για απόδειξη του πόσο ηθικά σωστή ήταν η χρήση βασανιστηρίων στην διάρκεια ανακρίσεων υπόπτων της Αλ Κάιντα (καθώς, όπως μας λένε, το στίγμα του κρυψώνα ανακαλύφθηκε μετά από βασανισμό ενός αγγελιοφόρου του Μπιν Λάντεν). Και το πόσο άστοχη ήταν η κριτική του Ομπάμα (τότε που αντιπολιτευόταν την κυβέρνηση Bush-Cheney) ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα.
       Για χρόνια πριν την εμφάνιση του Μπιν Λάντεν στο προσκήνιο της διεθνούς τρομοκρατίας, οι φοιτητές του μαθήματος Ηθική Φιλοσοφία μελετούσαν το λεγόμενο δίλημμα της ωρολογιακής βόμβας (the ticking bomb dilemma): Έστω μια τέτοια ισχυρότατη βόμβα κι ένας ύποπτος τρομοκράτης που ξέρει τον συνδυασμό που, αν πληκτρολογηθεί στην βόμβα, την αφοπλίζει. Τον βασανίζεις για να σου τον πει ώστε να σωθούν χιλιάδες ζωές;

      Η ουσία του ερωτήματος είναι ότι καλείσαι να αποφανθείς για το κατά πόσον κάποια πράγματα (π.χ. τα βασανιστήρια) δεν επιτρέπονται επειδή είναι... ανεπίτρεπτα - ανεξάρτητα από το πόσο σημαντικός είναι ο τελικός σκοπός τους. Αγιάζει τα μέσα (τα βασανιστήρια) λοιπόν ο συγκεκριμένος σκοπός (το να σωθούν χιλιάδες άνθρωποι); Πολλοί από τους φοιτητές φιλοσοφίας απαντούν θετικά: Να βασανιστεί ο ύποπτος, καταλήγουν, αν υπάρχουν σημαντικές πιθανότητες ο βασανισμός του να σώσει τόσες ζωές αθώων. Σε αυτό το σημείο, οι φωτισμένοι δάσκαλοί τους αρχίζουν να προσπαθούν να τους εξηγήσουν το πόσο προβληματική ήταν η αβασάνιστη απάντησή τους.
       Το βασικό επιχείρημα του δάσκαλου ηθικής φιλοσοφίας είναι ότι το εύκολο συμπέρασμα υπέρ του βασανισμού είναι ακριβώς εκείνο που οι φανατικοί θέλουν να μας δουν να ενστερνιζόμαστε. Γιατί αν το κάνουμε, τότε αμέσως νομιμοποιείται η κάθε μισανθρωπική πράξη του τελευταίου φονταμενταλιστή. Ξάφνου, ο φόνος χιλιάδων αθώων στους δίδυμους πύργους μπορεί να δικαιολογηθεί αν, π.χ., στην εργαλειακή πλάστιγγα μπουν, από την μία, τα θύματα της Νέας Υόρκης και, από την άλλη, τα πολυπληθέστερα θύματα της Δύσης (π.χ. των Παλαιστινίων, Βιετναμέζων, Ιρακινών, Αφγανών κλπ).
       Μα, θα μου πείτε, ο ύποπτος βομβιστής δεν είναι το ίδιο αθώος με τα θύματα μιας επίθεσης. Άρα ο βασανισμός του δεν είναι το ίδιο μεμπτός με το να πιλοτάρεις ένα αεροπλάνο γεμάτο ανθρώπους πάνω σε έναν ουρανοξύστη. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Έστω ότι ο ύποπτος βομβιστής είναι τόσο φανατικός που δεν φοβάται τα βασανιστήρια και, για αυτό, δεν πρόκειται να μας δώσει τον συνδυασμό που θα σταμάταγε τον ωρολογιακό μηχανισμό της βόμβας όσον και να τον βασανίσουμε.
       Έστω όμως ακόμα ότι ο ύποπτος είχε μια πεντάχρονη κόρη που υπεραγαπάει. Το εργαλειακό επιχείρημα, αν είμαστε ειλικρινείς, καταλήγει με μαθηματική ακρίβεια στο συμπέρασμα ότι είμαστε ηθικά υποχρεωμένοι να βασανίσουμε το αθώο αυτό κοριτσάκι μπροστά στα μάτια του έως ότου ο σκληρός τρομοκράτης μιλήσει. Άρα, ο εργαλειακός ορθολογισμός μας επιβάλει, αργά ή γρήγορα, να αντιμετωπίζουμε ως αναλώσιμη μια ανθρώπινη ζωή ή ένα ανθρώπινο δικαίωμα ανεξάρτητα ενοχής ή αθωότητας. Τι διαφορετικό υπέθετε ο Οσάμα Μπιν Λάντεν όταν διέταζε τις επιθέσεις μαζικής εξόντωσης στην Κένυα, στην Ν. Υόρκη, στο Λονδίνο;
       Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να συνεχίσω με αυτό το μακάβριο μοτίβο. Αρκούν τα παραπάνω για να δούμε ότι, προκαλώντας την Δύση να βασανίσει, να σκοτώσει χωρίς δίκη, να παραβεί αρχέγονες τελετουργίες απόδοσης του νεκρού στους συγγενείς του (θυμάστε το επιχείρημα της Αντιγόνης;), να ζητωκραυγάζει τον θάνατο ενός μισητού αντιπάλου, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν πέτυχε τον τελευταίο θρίαμβό του εναντίον μιας Δύσης που βγαίνει από την σύγκρουσή της μαζί του ασθενέστερη, ανασφαλέστερη και περισσότερο φονταμενταλιστική από ποτέ.

Γιάννης Βαρουφάκης-www.protagon.gr