Ο στερνός θρίαμβος του Οσάμα!

       Το πρόβλημα με τους φονταμενταλιστές είναι ότι είναι δύσκολο να μπούμε στην θέση τους, να σκεφτούμε όπως εκείνοι. Γι' αυτό καταφέρνουν να μας πλήττουν με τρόπο ανεπαίσθητο, πανούργο, αποτελεσματικό.
        Ένας φυσιολογικός άνθρωπος, ακούγοντας τα νέα ότι ο Μπιν Λάντεν πυροβολήθηκε σαν το σκυλί στην έπαυλη που κρυβόταν, θα σκεφτόταν ότι μια τέτοια κατάληξη αποτελεί ήττα, συντριβή, οικτρό τέλος. Όμως, στο νου του φονταμενταλιστή κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ιδίως όταν πρόκειται για άνθρωπο που αποδεδειγμένα πάντοτε πάσχιζε να αποδομήσει τα ηθικά ερείσματα του αντιπάλου του.
      Υπό αυτή την έννοια, η εν ψυχρώ εκτέλεση του Μπιν Λάντεν, καθώς και η ρήψη του κουφαριού του στην θάλασσα, αποτελούν την τελευταία πράξη στην προσπάθεια του αρχι-τρομοκράτη να υπαγορεύσει την ηθική ατζέντα στην Δύση που τόσο μίσησε - να επιβάλει την δική του 'ηθική' στους νόμους που διέπουν τον πόλεμο που εκείνος ξεκίνησε από την Κένυα εναντίον των τέως αφεντικών και συμμάχων του.
     Για να το πω απλά: Επέβαλε στην Δύση την αποδοχή της λογικής του εργαλειακού ορθολογισμού (της ιδέας ότι ο ορθολογισμός δεν είναι παρά ένα εργαλείο στην υπηρεσία ενός σκοπού) ως κυρίαρχη ηθική φιλοσοφία. Για αιώνες η Δύση πάλεψε με τον εαυτό της να απορρίψει την εύκολη, και συνάμα επικίνδυνη, λογική ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Με τις δολοφονικές του επιθέσεις, κυρίως στους δίδυμους πύργους, ο Μπιν Λάντεν εξώθησε την Συντηρητική Δύση να αποδεχθεί ότι ο σκοπός, όταν ο εχθρός είναι τόσο πανούργος, έχει την πρωτοκαθεδρία.

      Κάποιοι φιλελεύθεροι στην Δύση αντιστάθηκαν σε αυτή την λογική. Ένας εξ αυτών ήταν ένας νέος, λαμπρός προοδευτικός καθηγητής νομικής ονόματι Μπάρακ Ομπάμα. Με τον τρόπο που σκοτώθηκε προχθές ο Μπιν Λάντεν, υπό τις εντολές και το βλέμμα του ίδιου Ομπάμα (σε κάποιο δωμάτιο επιχειρήσεων στον Λευκό Οίκο), ο Οσάμα επέβαλε και στον Ομπάμα (σε αυτόν τον φιλελεύθερο Πρόεδρο των ΗΠΑ (που αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη Δυτική παράδοση) την άνευ όρων παράδοση στον εργαλειακό ορθολογισμό των φονταμενταλιστών.
       Αν έχετε αμφιβολία, θυμηθείτε τι είπε ο Dick Cheney,όταν έμαθε για την εκτέλεση του Μπιν Λάντεν: Ότι πρόκειται για απόδειξη του πόσο ηθικά σωστή ήταν η χρήση βασανιστηρίων στην διάρκεια ανακρίσεων υπόπτων της Αλ Κάιντα (καθώς, όπως μας λένε, το στίγμα του κρυψώνα ανακαλύφθηκε μετά από βασανισμό ενός αγγελιοφόρου του Μπιν Λάντεν). Και το πόσο άστοχη ήταν η κριτική του Ομπάμα (τότε που αντιπολιτευόταν την κυβέρνηση Bush-Cheney) ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα.
       Για χρόνια πριν την εμφάνιση του Μπιν Λάντεν στο προσκήνιο της διεθνούς τρομοκρατίας, οι φοιτητές του μαθήματος Ηθική Φιλοσοφία μελετούσαν το λεγόμενο δίλημμα της ωρολογιακής βόμβας (the ticking bomb dilemma): Έστω μια τέτοια ισχυρότατη βόμβα κι ένας ύποπτος τρομοκράτης που ξέρει τον συνδυασμό που, αν πληκτρολογηθεί στην βόμβα, την αφοπλίζει. Τον βασανίζεις για να σου τον πει ώστε να σωθούν χιλιάδες ζωές;

      Η ουσία του ερωτήματος είναι ότι καλείσαι να αποφανθείς για το κατά πόσον κάποια πράγματα (π.χ. τα βασανιστήρια) δεν επιτρέπονται επειδή είναι... ανεπίτρεπτα - ανεξάρτητα από το πόσο σημαντικός είναι ο τελικός σκοπός τους. Αγιάζει τα μέσα (τα βασανιστήρια) λοιπόν ο συγκεκριμένος σκοπός (το να σωθούν χιλιάδες άνθρωποι); Πολλοί από τους φοιτητές φιλοσοφίας απαντούν θετικά: Να βασανιστεί ο ύποπτος, καταλήγουν, αν υπάρχουν σημαντικές πιθανότητες ο βασανισμός του να σώσει τόσες ζωές αθώων. Σε αυτό το σημείο, οι φωτισμένοι δάσκαλοί τους αρχίζουν να προσπαθούν να τους εξηγήσουν το πόσο προβληματική ήταν η αβασάνιστη απάντησή τους.
       Το βασικό επιχείρημα του δάσκαλου ηθικής φιλοσοφίας είναι ότι το εύκολο συμπέρασμα υπέρ του βασανισμού είναι ακριβώς εκείνο που οι φανατικοί θέλουν να μας δουν να ενστερνιζόμαστε. Γιατί αν το κάνουμε, τότε αμέσως νομιμοποιείται η κάθε μισανθρωπική πράξη του τελευταίου φονταμενταλιστή. Ξάφνου, ο φόνος χιλιάδων αθώων στους δίδυμους πύργους μπορεί να δικαιολογηθεί αν, π.χ., στην εργαλειακή πλάστιγγα μπουν, από την μία, τα θύματα της Νέας Υόρκης και, από την άλλη, τα πολυπληθέστερα θύματα της Δύσης (π.χ. των Παλαιστινίων, Βιετναμέζων, Ιρακινών, Αφγανών κλπ).
       Μα, θα μου πείτε, ο ύποπτος βομβιστής δεν είναι το ίδιο αθώος με τα θύματα μιας επίθεσης. Άρα ο βασανισμός του δεν είναι το ίδιο μεμπτός με το να πιλοτάρεις ένα αεροπλάνο γεμάτο ανθρώπους πάνω σε έναν ουρανοξύστη. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: Έστω ότι ο ύποπτος βομβιστής είναι τόσο φανατικός που δεν φοβάται τα βασανιστήρια και, για αυτό, δεν πρόκειται να μας δώσει τον συνδυασμό που θα σταμάταγε τον ωρολογιακό μηχανισμό της βόμβας όσον και να τον βασανίσουμε.
       Έστω όμως ακόμα ότι ο ύποπτος είχε μια πεντάχρονη κόρη που υπεραγαπάει. Το εργαλειακό επιχείρημα, αν είμαστε ειλικρινείς, καταλήγει με μαθηματική ακρίβεια στο συμπέρασμα ότι είμαστε ηθικά υποχρεωμένοι να βασανίσουμε το αθώο αυτό κοριτσάκι μπροστά στα μάτια του έως ότου ο σκληρός τρομοκράτης μιλήσει. Άρα, ο εργαλειακός ορθολογισμός μας επιβάλει, αργά ή γρήγορα, να αντιμετωπίζουμε ως αναλώσιμη μια ανθρώπινη ζωή ή ένα ανθρώπινο δικαίωμα ανεξάρτητα ενοχής ή αθωότητας. Τι διαφορετικό υπέθετε ο Οσάμα Μπιν Λάντεν όταν διέταζε τις επιθέσεις μαζικής εξόντωσης στην Κένυα, στην Ν. Υόρκη, στο Λονδίνο;
       Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να συνεχίσω με αυτό το μακάβριο μοτίβο. Αρκούν τα παραπάνω για να δούμε ότι, προκαλώντας την Δύση να βασανίσει, να σκοτώσει χωρίς δίκη, να παραβεί αρχέγονες τελετουργίες απόδοσης του νεκρού στους συγγενείς του (θυμάστε το επιχείρημα της Αντιγόνης;), να ζητωκραυγάζει τον θάνατο ενός μισητού αντιπάλου, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν πέτυχε τον τελευταίο θρίαμβό του εναντίον μιας Δύσης που βγαίνει από την σύγκρουσή της μαζί του ασθενέστερη, ανασφαλέστερη και περισσότερο φονταμενταλιστική από ποτέ.

Γιάννης Βαρουφάκης-www.protagon.gr