Η σχέση παγκοσμιοποίησης και εκπαίδευσης

      Η εκπαίδευση είναι φαινόμενο κοινωνικό. Πηγάζει μέσα από την ανάγκη της κοινωνίας να εναρμονίσει τις ατομικές συνειδήσεις με τους βιορυθμούς και τις αναγκαιότητες του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος. Η εναρμόνιση αυτή είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της ισορροπίας και λειτουργικότητας του συστήματος , αφού χωρίς την ύπαρξη των πιο πάνω χαρακτηριστικών το κοινωνικό σύστημα θα βρίσκεται σε διαρκή αναταραχή με εμφανή τον κίνδυνο της πλήρους κατάρρευσης.
   Τα παλιά χρόνια, τότε που οι κοινωνίες ήταν πιο κλειστές και τα κοινωνικά φαινόμενα πολύ πιο απλά και τοπικά καθορισμένα, η εκπαίδευση έπαιζε τον πιο καθοριστικό ρόλο στην διαδικασία ένταξης του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Στις απλές αυτές κοινωνίες ο ρόλος της εκπαίδευσης ήταν περισσότερο κοινωνικοποιητικός / διαμορφωτικός και είχε χαρακτήρα καθαρά ανθρωποκεντρικό.
       Στις μέρες μας όχι μόνο λόγω της πολυπλοκότητας των κοινωνικών φαινομένων αλλά, πολύ περισσότερο, λόγω της σημασίας της οικονομίας στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών η εκπαίδευση έχασε τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα και μετατράπηκε σταδιακά σε όργανο της οικονομίας,  με έμφαση περισσότερο στην ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων με μετρήσιμα και εμπορεύσιμα χαρακτηριστικά. Η αλλαγή έμφασης, όπως αυτή παρουσιάζεται στους στόχους και τα αναλυτικά προγράμματα της εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια, γίνεται πιο εμφανής στις μέρες μας με την υπερίσχυση του civis economicus απέναντι στο civis politicus, μια αλλαγή που αποτελεί και το φυσιολογικό απότοκο της παγκοσμιοποίησης.

  Ποια είναι η σχέση παγκοσμιοποίησης και εκπαίδευσης και πώς η δεύτερη επηρεάζεται από τις συνθήκες δημιουργίας του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου οικονομικού, πολιτικού, κοινωνικού και τεχνολογικού περιβάλλοντος;

    Συγκεκριμένα, ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η εκπαίδευση στο σύγχρονο αυτό περιβάλλον και πώς ο ρόλος αυτός επηρεάζει τους στόχους και τα προγράμματα της οργανωμένης σχολικής διαδικασίας;Τρεις είναι, κατά τη γνώμη μου, οι ρόλοι που μπορεί να παίξει η εκπαίδευση στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
     Αυτοί είναι ο συμπορευτικός, ο πυροσβεστικός και ο μετασχηματιστικός.(α) Ο συμπορευτικός ρόλος της εκπαίδευσης
       Με τη φράση συμπορευτικός ρόλος της εκπαίδευσης εννοούμε τη διαδικασία εξυπηρέτησης και παγίωσης των πολιτικοκοινωνικών και οικονομικών δεδομένων που δημιουργούνται με την εμφάνιση και επικράτηση της παγκοσμιοποίησης. Στα πλαίσια αυτού του ρόλου το εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από τη δομή, τα αναλυτικά προγράμματα, αλλά και το αφανές πρόγραμμα (παιδαγωγική) που κυριαρχεί στα σχολεία αναπαράγει και ενισχύει το ευρύτερο κοινωνικό σύστημα.
       Η αναπαραγωγή και εξυπηρέτηση των αναγκών του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος πηγάζει μέσα από της λογική της διατήρησης της ισορροπίας που απαιτείται ανάμεσα στα διάφορα υποσυστήματα για σκοπούς λειτουργικότητας του ίδιου του συστήματος. Σύμφωνα με τη συστηματική θεωρία η ύπαρξη αστάθειας ή/και αντιπαράθεσης ανάμεσα στα διάφορα υποσυστήματα οδηγεί το ευρύτερο σύστημα σε δυσλειτουργία και κατάρρευση. Όσο πιο σύνθετο και πολύπλοκο είναι ένα σύστημα (το σημερινό παγκόσμιο πολιτικό και κοινωνικό σύστημα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός πολύπλοκου συστήματος) τόσο περισσότερο καθίσταται αναγκαία η ύπαρξη ενός κεντρικού μηχανισμού για σκοπούς συντονισμού και εναρμόνισης των διαφόρων υποσυστημάτων.

       Η κατάρρευση του κομμουνισμού και η επακόλουθη επικράτηση του καπιταλισμού ως του βασικού οικονομικού μοντέλου παραγωγής οδήγησε στη διαφοροποίηση των πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών σχέσεων ανάμεσα στις διάφορες χώρες. Η ανυπαρξία ενός εναλλακτικού μοντέλου παραγωγής ενίσχυσε σημαντικά τη θέση των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών της Δύσης (βασικά των ΗΠΑ) και διεύρυνε το χάσμα ανάμεσα στις χώρες του κέντρου και της περιφέρειας.
         Το καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής καθίσταται το μοναδικό μοντέλο μέσα από το οποίο μπορεί να επιτευχθεί η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του ανταγωνισμού ανάμεσα στις διάφορες χώρες και τη συνακόλουθη αύξηση του μιλιταρισμού από την πλευρά των ισχυρότερων χωρών για σκοπούς ελέγχου και εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των μέσων παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα.
          Η ανάγκη για τον έλεγχο και τη διεύρυνση της παγκόσμιας αγοράς περνά παράλληλα μέσα από την ανάπτυξη διαφόρων μορφών μιλιταρισμού, όπως είναι ο κοινωνικός και πολιτιστικός μιλιταρισμός (πολιτιστικός ιμπεριαλισμός) μέσα από τον οποίο επιχειρείται η άλωση των ατομικών συνειδήσεων και της ανθρώπινης βούλησης, με στόχο την πνευματική, την κοινωνική και πολιτιστική χειραγώγηση με βασικό κίνητρο την οικονομική εκμετάλλευση και το κέρδος. Αποτέλεσμα της επικράτησης αυτής της ιδεολογίας είναι η ποσοτικοποίηση των διαφόρων παραμέτρων της ανθρώπινης ζωής. Η ποιότητα ζωής διαβρώνεται, ενώ ενισχύεται αντίθετα η διάσταση της ποσότητας. Εκείνο που μετρά τώρα είναι ο αριθμός των οικονομικών αγαθών που κατέχει ή/και καταναλώνει κάποιος. Στα πλαίσια αυτής της λογικής το άτομο υποδουλώνεται σταδιακά στις ανάγκες της οικονομίας και αποκτά κοινωνική συνείδηση και status με την μετατροπή του σε παθητικό δέκτη και καταναλωτή.

       Η φιλοσοφία αυτή του καπιταλιστικού συστήματος βρίσκει την έκφρασή της στο χώρο της εκπαίδευσης με την αυξανόμενη τάση για υποταγή του εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες της αγοράς. Ολοένα και περισσότερο το εκπαιδευτικό σύστημα χρησιμοποιείται για την παραγωγή του ανθρώπινου δυναμικού που θα στελεχώσει τις διάφορες επιχειρήσεις. Η εκπαίδευση χάνει τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα με τα αναλυτικά προγράμματα να δίνουν περισσότερη έμφαση στην εξειδικευμένη γνώση και κατάρτιση παρά στη γενική και ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή. Ο civis politicus δίνει τη θέση του στον civis economicus, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζονται επικίνδυνα οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές σπουδές και να επηρεάζεται αρνητικά ο παιδαγωγικός και διαμορφωτικός ρόλος του σχολείου.
      Ο συμπορευτικός ρόλος της εκπαίδευσης, εκτός από το αναλυτικό πρόγραμμα, μπορεί παράλληλα να διαφανεί μέσα από την παιδαγωγική προσέγγιση και το αφανές πρόγραμμα που διαποτίζει τη σχολική εργασία. Η σχέση μαθητών - εκπαιδευτικών, εκπαιδευτικών - προϊσταμένης αρχής, ο ρόλος και οι εξουσίες της σχολικής μονάδας, το είδος και ο αριθμός των σχολικών εγχειριδίων που χρησιμοποιούνται κτλ είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα της δυναμικής των σχέσεων που βιώνουν υποσυνείδητα οι κάτοικοι μιας χώρας και του ρόλου που αναμένεται να παίξουν οι ίδιοι ως πολίτες και το κράτος στο οποίο ανήκουν ως πολιτική οντότητα στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκακιέρα.

     (β) Ο πυροσβεστικός ρόλος της εκπαίδευσης
      Με τη φράση πυροσβεστικός ρόλος της εκπαίδευσης εννοούμε τη συνειδητή χρησιμοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος για την απάμβλυνση των προβλημάτων και των στρεβλώσεων που δημιουργεί στο κοινωνικό σύνολο το ισχύον κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Στην περίπτωση αυτή το εκπαιδευτικό σύστημα δεν αποτελεί φορέα αλλαγής ή μετασχηματισμού της κοινωνίας, αφού τα θέματα που αγγίζει ή/και οι αλλαγές που προτείνει δεν επηρεάζουν τις ισχύουσες κοινωνικές δομές και σχέσεις εξουσίας.
Ως πολιτική πράξη ο πυροσβεστικός ρόλος της εκπαίδευσης αποτελεί μια μορφή μετεξέλιξης ή/και προσαρμογής του συμπορευτικού ρόλου που περιγράψαμε πιο πάνω. Η προσαρμογή αυτή είναι απαραίτητη για σκοπούς διατήρησης του συστήματος και της υφιστάμενης δυναμικής σχέσεων κάτι που σίγουρα θα ετίθετο υπό αμφισβήτηση, αν το σύστημα παρέμενε ως είχε χωρίς τον απαραίτητο βαθμό προσαρμογής στις νέες συνθήκες.
       Μέσα στα πλαίσια της γενικότερης φιλοσοφίας του πυροσβεστικού ρόλου της εκπαίδευσης ένας από του βασικούς στόχους του εκπαιδευτικού συστήματος είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών στα διάφορα κοινωνικά και άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης μας (φτώχια, πείνα, θανατηφόρες ασθένειες, ναρκωτικά, τρομοκρατία, καταστροφή του περιβάλλοντος κτλ). Στα πλαίσια αυτού του ρόλου οι εκπαιδευτικοί αναμένεται να διεκπεραιώσουν τις εντολές και τα προγράμματα που κάποιοι άλλοι και σε κάποια άλλα επίπεδα αποφασίζουν.
       Η ατομική πρωτοβουλία και δράση του εκπαιδευτικού δεν ενθαρρύνονται, καθώς υπάρχει η πιθανότητα μια τέτοια ενέργεια να ξεφύγει από τα πλαίσια που θεωρούνται επιτρεπτά. Στις πιο πολλές περιπτώσεις η ευαισθητοποίηση δε συνοδεύεται από την αντίστοιχη δράση, αφού η ενέργεια αυτή θεωρείται ως αμφισβήτηση του παρόντος status quo και ως προσπάθεια αλλαγής και μετασχηματισμού της κοινωνίας. Για παράδειγμα, η αντιμετώπιση της φτώχειας και πείνας στον πλανήτη μας δε συνοδεύεται από την απαίτηση του εκπαιδευτικού συστήματος για ανακατανομή των πλουτοπαραγωγικών πόρων, αλλά με την οικονομική ή άλλη βοήθεια από τις πιο εύπορες στις πιο φτωχές χώρες (Unisef, προγράμματα αντιμετώπισης της πείνας κτλ). Μια τέτοια ενέργεια του εκπαιδευτικού συστήματος μπορεί να θεωρηθεί ως πολιτική πράξη κάτι, που για τους θεωρητικούς της εκπαίδευσης ως απολίτικης διαδικασίας, ξεφεύγει από τα πλαίσια των στόχων και επιδιώξεων του εκπαιδευτικού συστήματος.

     Το ίδιο συμβαίνει και με τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ή οδικής αγωγής, για να περιοριστούμε σε δύο μόνο παραδείγματα από τα πολλά που μπήκαν τα τελευταία χρόνια στο σχολικό πρόγραμμα. Τα προγράμματα αυτά τα οποία, παρεμπιπτόντως, σπονσάρονται συνήθως από μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες, αυτοκινητιστικές βιομηχανίες και βιομηχανικά συγκροτήματα, έχουν ως στόχο την προσαρμογή του πολίτη στις συνθήκες και τα προβλήματα που τα συγκροτήματα αυτά δημιουργούν στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον. 
       Για παράδειγμα, απέναντι στην απαγόρευση υλικών συσκευασίας μιας χρήσης ( πλαστικά μπουκάλια και ποτήρια, κουτιά αλουμινίου κτλ), κάτι που θα μείωνε σημαντικά την αποδοτικότητα και κερδοφορία των μεγάλων βιομηχανικών συγκροτημάτων, προτείνεται η ανακύκλωση. Απέναντι στην αύξηση και επικινδυνότητα των οχημάτων προτείνονται η επέκταση του οδικού δικτύου και η προσαρμογή του πολίτη στις νέες συνθήκες μέσα από την πιο ορθολογιστική χρήση του οδικού δικτύου.
      Σύμφωνα με τη λογική που διαποτίζει τον πυροσβεστικό ρόλο της εκπαίδευσης τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα και οι θάνατοι δεν είναι αποτέλεσμα της αύξησης των οχημάτων αλλά της αδυναμίας του πολίτη να μάθει να χρησιμοποιεί σωστά το οδικό δίκτυο. Το ίδιο συμβαίνει και με τη χρήση των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η αδιαφορία ή/και αδυναμία του πολίτη να ανακυκλώνει (πλαστικό, αλουμίνιο, χαρτί) είναι μια από τις βασικές αιτίες για την παρατηρούμενη, σε παγκόσμια κλίμακα, αύξηση κατανάλωσης των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

     (γ) Ο μετασχηματιστικός ρόλος της εκπαίδευσης
     Με τη φράση μετασχηματιστικός ρόλος της εκπαίδευσης εννοούμε τη συνειδητή και οργανωμένη προσπάθεια του εκπαιδευτικού συστήματος για μετασχηματισμό της κοινωνίας και αλλαγή στις υφιστάμενες κοινωνικές δομές και κοινωνική συνείδηση. Ένα τέτοιο ρόλο αναλαμβάνει συνήθως το εκπαιδευτικό σύστημα ύστερα από πολιτικές αλλαγές (αποαποικιοποίηση) ή επαναστάσεις με στόχο την αντικατάσταση των υφιστάμενων στάσεων και νοοτροπιών με αυτό που οι οραματιστές εκπαιδευτικοί ή πολιτικοί θεωρούν ως την ιδεατή κατάσταση πραγμάτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πολιτικών και θεωρητικών της εκπαίδευσης που μπορεί να χαρακτηριστούν ως εκπρόσωποι του μετασχηματιστικού ρόλου της εκπαίδευσης αποτελούν ο Castro (Κούβα), ο Nyerere (Κένυα) , ο John Dewey (ΗΠΑ), ο Paulo Freire (Λατινική Αμερική) κτλ.
       Βασικά χαρακτηριστικά του μετασχηματιστικού ρόλου της εκπαίδευσης είναι η εκδημοκρατικοποίηση της παιδείας, η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και οι συλλογικές αποφάσεις στα θέματα που τους αφορούν ή/και τους επηρεάζουν άμεσα, η δημιουργία κριτικά σκεπτόμενων πολιτών, η ευαισθητοποίηση των πολιτών στα κοινωνικά προβλήματα και η συνακόλουθη διάθεση για δράση και αλλαγή κτλ. Βασικό στοιχείο αλλά και πυλώνας του μετασχηματιστικού ρόλου της εκπαίδευσης είναι το ίδιο το άτομο, ο συνειδητοποιημένος και ευαισθητοποιημένος πολίτης πάνω στον οποίο στηρίζεται η προσπάθεια για αλλαγή. Σε επίπεδο παιδαγωγικής φιλοσοφίας και σχολικής πράξης ο μετασχηματιστικός ρόλος της εκπαίδευσης βρίσκει την έκφρασή του στον τρόπο οργάνωσης της σχολικής ζωής, στις διδακτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται στην τάξη, στο βαθμό και το είδος συμμετοχής των μαθητών στις σχολικές διαδικασίες, στις προσπάθειες σύνδεσης ή/και εμπλοκής της κοινότητας στο σχολικό πρόγραμμα κτλ. Κοινή συνισταμένη όλων αυτών των ενεργειών είναι η ύπαρξη οράματος και στόχων που θα καθοδηγεί και θα εμπνέει τον εκπαιδευτικό και θα δίνει νόημα και προοπτική στις ενέργειές του.

    Οι θιασώτες του μετασχηματιστικού ρόλου της εκπαίδευσης αποτελούν κόκκινο πανί για τους οπαδούς του συμπορευτικού ρόλου της εκπαίδευσης. Οι πρώτοι θεωρούνται ως επικίνδυνοι και ανατρεπτικοί, αφού οι παιδαγωγικές τους ιδέες αποτελούν αμφισβήτηση του status quo. Δεν είναι τυχαίο που στο παρελθόν τέτοιοι πολιτικοί ή/και εκπαιδευτικοί, ιδιαίτερα σε χώρες της περιφέρειας και της πολιτικής εξάρτησης, σύρονταν στις φυλακές ή εξοντώνονταν καθώς οι ιδέες του θεωρούνταν επικίνδυνες για την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων (Μαντέλα στη Νότιο Αφρική, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στις ΗΠΑ, Δελμούζος στην Ελλάδα κτλ).

Με ποιο τρόπο το εκπαιδευτικό σύστημα διαμορφώνεται από τις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.

Το εκπαιδευτικό σύστημα δε λειτουργεί ποτέ στο κενό. Αποτελεί υποσύστημα του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος κι έχει ως στόχο την εξυπηρέτηση και διατήρηση του συστήματος αυτού. Οποιεσδήποτε αλλαγές ή/και μεταρρυθμίσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα ακολουθούν, κατά κανόνα, τις αλλαγές ή τις ελλείψεις που παρατηρούνται στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα. Αλλαγές ή/και μεταρρυθμίσεις που δε συγχρονίζονται με το ήθος, την κουλτούρα και τις προσδοκίες του κοινωνικού συστήματος θεωρούνται παρείσακτες και απορρίπτονται, όπως ακριβώς κάνει ο ανθρώπινος οργανισμός με τις ουσίες ή/και τα σώματα που δεν ταιριάζουν στην ιδιαίτερη σύσταση και τις ανάγκες του.
         Τα γεωπολιτικά συστήματα τόσο σε τοπικό όσο και περιφερειακό επίπεδο εδράζονται στη διαφορετικότητα και την ανισότητα. Κάποια συστήματα κυριαρχούν ενώ άλλα, τα περισσότερα, βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης με τα πρώτα. Με βάση τη συστηματική θεωρία είναι αδύνατο μοντέλα τα οποία αναπτύσσονται και ακολουθούνται στις χώρες του κέντρου να λειτουργούν εξίσου αποτελεσματικά και στις χώρες της περιφέρειας.

        Τη δεκαετία του 60, για παράδειγμα, το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών της Δύσης υιοθετήθηκε ως το βασικό πρότυπο ανάπτυξης από τα νεοφανή κράτη της Αφρικής και της Ασίας. Η εμπειρία, αρκετά χρόνια πιο ύστερα, αναφορικά με τις προσδοκίες των χωρών αυτών ήταν φοβερά απογοητευτική. ΄Οχι μόνο η πολυπόθητη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη δεν επιτεύχθηκε, αλλά η θέση των χωρών αυτών στο παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό σύστημα επιδεινώθηκε με τις αναπτυγμένες χώρες να γίνονται ακόμα πιο πλούσιες και τις υποανάπτυκτες να υποδουλώνονται οικονομικά στις πρώτες.
       Η οικονομική και πολιτική εξάρτηση συνοδεύτηκε, στην πορεία του χρόνου, από μια νέα μορφή πνευματικής υποδούλωσης τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό. Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης και συνδέεται άμεσα με την αναγκαιότητα του κεφαλαίου για ανάπτυξη αγορών μεγάλης κλίμακας. Μέσα από την εξαγωγή των φυσικών αγαθών και των προϊόντων κουλτούρας που παράγει και προωθεί με ποικίλους τρόπους ο δυτικός καπιταλισμός (αμερικάνικος) επιτυγχάνεται η τυποποίηση των φυσικών και πνευματικών αναγκών των καταναλωτών, διευρύνεται η αγορά των παραγόμενων προϊόντων και αυξάνεται η κερδοφορία των επιχειρήσεων.

      Για να αντιληφθούμε ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η εκπαίδευση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης θα πρέπει πρώτα να επισημάνουμε τα βασικά χαρακτηριστικά ή/και παράγοντες της παγκοσμιοποίησης. Ο οποιοσδήποτε ρόλος της εκπαίδευσης - αν υπάρχει - θα πρέπει να ιδωθεί μέσα στα δεδομένα που δημιουργούν οι συνθήκες της παγκοσμιοποίησης αφού, όπως επισημάναμε και πιο πάνω, η εκπαίδευση καθορίζεται και διαμορφώνεται από τις ανάγκες του ευρύτερου γεωπολιτικού συστήματος.
      Η εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι μια εποχή καθαρά αντιδημοκρατική με την έννοια ότι οι αποφάσεις για τα ολοένα και πιο περίπλοκα προβλήματα της εποχής μας λαμβάνονται από μια ολοένα και πιο μικρή κάστα ανθρώπων. Η κάστα αυτή ελέγχει ή/και εκπροσωπεί τα οικονομικά και άλλα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών οι οποίες, έχοντας απλώσει τα πλοκάμια τους στις τέσσερις γωνιές της γης, ελέγχουν και διαμορφώνουν αυτό που οι υπόλοιποι θα δουν, θα ακούσουν, θα διαβάσουν, θα φάνε, θα πιουν, θα ντυθούν κτλ.
        Αρωγός στην προσπάθεια αυτή των πολυεθνικών εταιριών είναι η τεχνολογία (μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, πληροφορική κτλ) την οποία οι μεγάλες αυτές εταιρίες και τα οικονομικά συμφέροντα έχουν αναπτύξει και τελειοποιήσει στην προσπάθειά τους να αυξήσουν την αποδοτικότητα και κερδοφορία τους. Το θεσμικό και νομικό πλαίσιο, αυτό δηλαδή που θα δώσει τη νομιμότητα στις εταιρίες και τις χώρες στις οποίες ανήκουν οι εταιρίες αυτές, είναι αποτέλεσμα όχι των συλλογικών αποφάσεων διεθνών οργανισμών ή σωμάτων αλλά της οικονομικής και στρατιωτικής πίεσης που ασκούν οι χώρες αυτές πάνω στις λιγότερο ισχυρές ή εξαρτώμενες από αυτές χώρες.


      Μέσα στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας όπου ο οικονομικός πλούτος, η στρατιωτική ισχύς και η εμπορεύσιμη γνώση ελέγχονται ή/και διατίθενται κατά το δοκούν από μια μειοψηφία κρατών, οργανισμών ή ατόμων η εκπαίδευση χάνει ολοένα και περισσότερο τη σημασία και την επίδρασή της. Η ανάγκη για πολιτική και οικονομική επιβίωση οδηγεί, νομοτελειακά, την εκπαίδευση στο να χάσει τον ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα μαζί με όλες εκείνες τις διαχρονικές αξίες και ιδιότητες ( κατανόηση, ευαισθησία, ανθρωπισμός, κριτική σκέψη κτλ) και να γίνει περισσότερο εγκεφαλική με κεντρικό άξονα τη χρησιμοθηρία και τον ωφελιμισμό. Σε επίπεδο προγραμμάτων και παιδαγωγικής βλέπουμε να διεισδύουν επικίνδυνα οι προσεγγίσεις που εδράζονται στον μπηχεβιωρισμό και στις συναφείς με αυτό θεωρίες που θέλουν περισσότερο τα άτομα ως παθητικούς δέκτες και καταναλωτές παρά ως ενεργούς πολίτες και διαμορφωτές καταστάσεων. Σε ατομικό επίπεδο, σε επίπεδο παιδαγωγών και εκπαιδευτικών με όραμα και προοπτική, βλέπουμε τις προσπάθειες για ποιοτική αλλαγή και μετασχηματισμό της κοινωνίας να προσκρούουν στην υποκουλτούρα των ΜΜΕ, στη φρενίτιδα του καταναλωτισμού, στη διαφθορά των κρατικών λειτουργών και πολιτικών προσώπων, στο λαϊκισμό και στην ελαφρότητα αυτών που διαμορφώνουν πολιτική και παίρνουν τις κρίσιμες αποφάσεις. Η παγκοσμιοποίηση και η ανάγκη του διεθνούς κεφαλαίου για περαιτέρω διείσδυση και κερδοφορία παράλληλα με το ήθος και την κουλτούρα που η προσπάθεια αυτή νομοτελειακά δημιουργεί, μετατρέπει τους οραματιστές παιδαγωγούς κι όλους εκείνους που αγωνίζονται για τον ποιοτικό μετασχηματισμό της σημερινής κοινωνίας σε μοναχικούς Δον Κιχώτες που κυνηγούν χίμαιρες και εξακολουθούν να φαντάζονται ιδανικές κοινωνίες και πανανθρώπινες αξίες.