Ξέρουμε ότι πρέπει να επιλέξουμε κάποιες από όλες, θρηνούμε που χάνουμε όλες τις υπόλοιπες. Κρατιόμαστε με νύχια και με δόντια από τον έρωτα, το μέγα αντίδοτο του θανάτου. Είναι η κατάσταση εκείνη που αισθανόμαστε άτρωτοι, αιώνιοι, άφθαρτοι, ζωντανοί ως το μεδούλι. Συνδεόμαστε με τους άλλους, για να αντέξουμε τη θνητότητά μας και να μην επιτρέψουμε στη μοναξιά να διεισδύσει σα μικρόβιο στο αίμα μας. Ο φόβος θανάτου βρίσκεται πάντα κάτω από την επιφάνεια. Υπάρχει ακόμα και αν δεν μπορούμε να τον οσμιστούμε ή να τον αγγίξουμε και εμείς παρόλα αυτά χτίζουμε άμυνες-τα δικά μας κάστρα ασφαλείας- για να μην καταφέρει να τρυπώσει στη συνείδηση μας. Ο θάνατος με έναν τρόπο είναι τόσο παρών, όσο και η ίδια η ζωή.
Ο φόβος του θανάτου είναι στην ουσία ο φόβος για το ανεκπλήρωτο. Για όσα δεν κατορθώνουμε να κάνουμε ή όσα υπερβαίνουν τις δυνατότητές μας. Είναι αντιστρόφως ανάλογος του πόσο νοιώθουμε ότι έχουμε ζήσει. Όσα περισσότερα ανεκπλήρωτα όνειρα έχουμε τόσο περισσότερο φοβόμαστε να πεθάνουμε. Ο καθένας από εμάς διαχειρίζεται διαφορετικά αυτό το άγχος. Μερικοί το εκδηλώνουν φανερά, έχοντας πλήρη επίγνωση του φόβου τους π.χ.Τι θα συμβεί όταν πεθάνω; Τι νόημα έχει τόσο παροδική ζωή; Άλλοι πάλι έχουν συγκαλυμμένο άγχος, δηλαδή δε φανερώνεται τόσο ανοιχτά με σκέψεις, όπως παραπάνω, αλλά ενδεχομένως να εμφανίζεται ο θάνατος στα όνειρά τους με συμβολική μορφή ή να ξυπνά το άγχος από δύσκολες καταστάσεις της ζωής, όπως μια σοβαρή αρρώστια ή ένας θάνατος προσφιλούς προσώπου.
Από τα 6 τους χρόνια και μετά τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το θάνατο και να φοβούνται μήπως πάθουν κάτι οι γονείς τους. Στην εφηβεία, οι έφηβοι ξορκίζουν το θάνατο με μακάβρια αστεία, ζώντας στα άκρα και νιώθοντας μονίμως ερωτευμένοι. Οι νεαροί ενήλικες έχουν το άγχος να βρουν το ταίρι τους, για να διαιωνίσουν τη ζωή και το είδος. Στη μέση ηλικία, άνδρες και γυναίκες αρχίζουν να νιώθουν πως σιγά σιγά μεγαλώνουν, τα παιδιά τους ενηλικιώθηκαν, η παραγωγική ηλικία φθίνει. Τέλος στα γεράματα, κάνουν απολογισμό της ζωής και αναμένουν το αναπόφευκτο. Ο θάνατος βρίσκεται σε όλες τις φάσεις ζωής και το άγχος μας γι' αυτόν είναι σύμφυτο της ύπαρξής μας. Όπως δεν μπορούμε να κοιτάμε τον ήλιο για πολύ, επειδή θα τυφλωθούμε, έτσι δεν μπορούμε να αντικρύζουμε για πολύ το θάνατο κατάματα. Ο πόνος, η θλίψη αλλά και ο τρόμος που δημιουργεί μας αποδιοργανώνει και συχνά μας οδηγεί σε αυτό που θα αποκαλούσαμε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις: Καταθλιπτικά ή φοβικά σύνδρομα, ιδεο-ψυχαναγκασμούς, διαταραχές πανικού,διαταραχές του ύπνου αλλά και άλλες λιγότερο έντονες δυσκολίες προσαρμογής στο βασικό αυτό δεδομένο της ύπαρξης.
Ο Ίρβιν Γιάλομ, Αμερικανός ψυχίατρος- ψυχοθεραπευτής και από τους βασικούς εκπροσώπους της υπαρξιακής- ανθρωπιστικής ψυχολογίας ασχολείται πολύ με το θάνατο. Θεωρεί ότι η επίγνωση του θανάτου μπορεί να μας οδηγήσει σε μια γεμάτη και δημιουργική ζωή. Ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους αντιμετώπισης του τρόμου του θανάτου κατά τον Γιάλομ είναι η σύνδεσή μας με τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχει μια αντίφαση.
Ενώ είμαστε όντα κοινωνικά, πορευόμαστε μόνοι στο θάνατο και αποχωριζόμαστε όχι μόνο τους ανθρώπους γύρω μας, αλλά και την ίδια τη ζωή. Βιώνουμε προσωπική και υπαρξιακή μοναξιά. Και μόνο η παρουσία, η κατανόηση, η ενσυναίσθηση από κάποιον άλλο δίπλα μας, μας ανακουφίζει από το άγχος και το φόβο και μας δίνει ένα νόημα. Ο Γιάλομ επίσης μίλησε για το φαινόμενο των κυματισμών εν δράσει, δηλαδή για το πώς οι σκέψεις μας, οι πράξεις μας και η ζωή μας μπορούν να μείνουν στη μνήμη και να επηρεάσουν τις μελλοντικές γενιές κάτι που ανακουφίζει σε ένα βαθμό το φόβο της ανυπαρξίας.
Επιπλέον, ο Βίκτορ Φράνκλ, Εβραίος ψυχίατρος ο οποίος επιβίωσε από το στρατόπεδο του Άουσβιτς περιγράφει στο βιβλίο του ‘Το νόημα της ζωής’ πώς κατάφερε να ζήσει τη στιγμή που χιλιάδες πέθαιναν μέσα στους θαλάμους αερίων ή από τις κακουχίες. Τόνισε όσο κανείς άλλος την ανάγκη του ανθρώπου για νόημα, εμπνευσμένος ίσως από τον Νίτσε : ‘Αυτός που έχει ένα γιατί για να ζήσει μπορεί να υπομείνει σχεδόν το κάθε πώς’. Ο καθένας από εμάς οφείλει για να ζήσει και όχι απλά να επιβιώνει, να βρει το προσωπικό του νόημα κόντρα στο άγχος του θανάτου. Για κάποιον μπορεί να είναι η οικογένεια, για κάποιον άλλον η θρησκεία, για έναν τρίτο η εργασία του, για έναν τέταρτο η προσφορά, για κάποιον άλλον η γνώση κ.ο.κ.Διατύπωσε επιπλέον την άποψη ότι σε όποιες συνθήκες και να βρεθεί κανείς, ακόμα και σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, είναι ελεύθερος γιατί όποια και αν είναι η συνθήκη μπορεί να επιλέξει τον τρόπο που θα αντιδράσει. Η δύναμη για να εκτελέσει αυτή την επιλογή προέρχεται από το νόημα το οποίο διέπει τη ζωή του. Εκείνον τον κράτησε ζωντανό η έντονη λαχτάρα να αντικρύσει την οικογένειά του πάλι και να εκδώσει το βιβλίο του με μια νέα πρόταση στην ψυχοθεραπεία.
Τέλος, ο Γιάλομ λέει : «Μπορεί ο θάνατος να μας καταστρέφει σωματικά, αλλά η ιδέα του θανάτου μας σώζει». Η επίγνωση αυτή μπορεί να λειτουργήσει σαν κινητήτριος δύναμη για την ανάληψη της προσωπικής μας ευθύνης απέναντι στη ζωή μας. Η θνητότητά μας είναι η γνώση εκείνη που μπορεί να μας κάνει να νοηματοδοτήσουμε τα πράγματα εκ νέου και να αναδιαμορφώσουμε τη ζωή μας.
Ασθενείς με καρκίνο συχνά λένε : ‘Κρίμα που έφτασα στο θάνατο για να μάθω να ζω’. Άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας συχνά λένε : ‘ Κρίμα τώρα που οδεύω στο τέλος, να καταλάβω τι είναι πια σημαντικό’ . Η επαφή με το φόβο μας μπορεί να μας δώσει μια ευκαιρία αυτοπραγμάτωσης και ζωής με περιεχόμενο και αξία.
Ράνια Πανουργιά, ψυχολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου